Στις εκθέσεις φανζίν που γινόταν στα μέσα του ’00 στη Μεσολογγίου, ένα από τα φυλλάδια που μοιράζονταν είχε τίτλο «Fanzine: Ο underground τύπος στην Ελλάδα», γραμμένο από τον Λάζαρο Ζήκο. Ο Λάζαρος ήταν από πρώτους που ασχολήθηκαν ενεργά με τον underground τύπο, σχεδόν απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ’70 δημιουργώντας κόμικς, και ήταν ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες φανζίν στην Ελλάδα. Δε νομίζω να χρειάζεται να πω κάτι περισσότερο για να δείξω το πόσο σημαντικό είναι το κείμενο που ακολουθεί. Είναι αρκετά περιγραφικό μα κι άλλο τόσο συνοπτικό, δυστυχώς…

Τέλος, να σημειώσω πως το κείμενο αποτελεί κομμάτι της μπροσούρας Τα Εξάρχεια Δεν Υπάρχουν του Λεωνίδα Χρηστάκη, το οποίο που εκδόθηκε το 2001 από τις εκδόσεις του τελευταίου,  Χάος και Κουλτούρα.

FANZINE

0 underground τύπος στην Ελλάδα

επισκόπηση από τον Λάζαρο Ζήκο έως το 1999

 

Γενικά ΟΠΩΣ ΕΡΘΟΥΝ και βλέπουμε τι γίνεται αργότερα…
Όπου η μορφή ης έρευνας δεν είναι εντελώς άσχετη με το θέμα!..
Σε ποιόν να μιλήσεις;
Με ποιόν να μιλήσεις;
Κι αν όλα ξεκίνησαν έτσι; Γιατί να μην είναι τα παράνομα -έτσι κι αλλιώς- έντυπα της Κατοχής; Για να μην τσαλαβουτάμε σε νεολογισμούς και νερά άλλων (…) πάμε παρα-κάτω.
Το underground έντυπο μαζί με άλλα συνδέθηκε και με άλλους καιρούς, Την “Κατοχή του Κράτους Αφέντη” στην απόλυτη έκφραση, τις κλειστές πόρτες των “νομίμων” εφημερίδων και περιοδικών, στην κάθε “διαφορετικότητα” -σε μια σεξουαλική, καλλιτεχνική και προσωπική. Στον αποκλεισμό των ανώνυμων και μη – έγκυρων, των χωρίς “περγαμηνή” γνώσης ατόμων. Δεν σημαίνει πως όλα συνέβαιναν μονοσήμαντα. Διάβρωση υπήρχε και υπάρχει και προς τις δύο πλευρές. Άλλα τα μάτια του λαγού και άλλα της κουκουβάγιας!
Θυμάσαι το Βαγγέλη Βλουμίδη*; Ο Ηλίας Πολίτης τάκανε όλα μόνος του. Ο Liber πήγε αλλού! Ο Κωστής Τριανταφύλλου μεγαλοπιάστηκε. Ο Αλέξης Ταμπουράς ήταν εκεί που είναι έτσι κι αλλιώς, Υπόγειες οι στοές. Τόσα και τόσα ονόματα. Κάποιος θα πει: Και τι έγινε;

* Μνημονεύεται στο βιβλίο “Οι Δικοί μας Άγιοι” έκδοση “Χάος & Κουλτούρα” 1999.

Γιατί εκδίδω ένα fanzine

Παρωδία του περιοδικού τύπου; Καρικατούρα, της κατεστημένης παραγωγής;

Και βέβαια όχι, κάθε φανζίν δεν θέλει να είναι “κανονικό” περιοδικό! Το φανζίν που σώζεται το όνομά του παραμένει φανταστικά φανζίν και δεν γίνεται μεταλλαγμένο προϊόν γενετικής τεχνολογίας! Και στέκεται μακριά από άσχετους.

Αγαπώ το Φανζίν γι’ αυτό που είναι και όχι γιατί μου στοιχίζει φτηνότερα. Εντός (κι εκτός) του Φανζίν (μου) είμαι εγώ και μόνο, εγώ και οι όποιοι εισερχόμενοι είναι -επίσης- μόνον αυτοί.

“Πιστεύω εις ένα Φανζίν…”

Fanzine: Είδος “αθώου” εντύπου με περιοδική πρόθεση και περιοδική συνέπεια -εκδοτική.

Αντικείμενο, calt συλλεκτών αλλά και προσάναμμα για φιλόδοξους εκδότες. Περιέχει και ενίοτε περιέχεται (σε πλαστική σακούλα + κασέτα). Δεν βρίσκεις πάντα αυτό που θέλεις -στο σημείο πώλησης- αλλά θέλεις αυτά που βρίσκεις: Έτσι είναι η Ζωή. Μέσα από το έντυπο χάος άνθιζαν μοναχικά λουλούδια, αλλά παραμόνευαν κα απρόσμενα αγκάθια.

 

Τεχνικά, αισθητικά και άλλα χαρακτηριστικά των fanzines

Υπενθυμίζω πως στον όρο φανζίν περιλαμβάνω κυρίως έντυπα που κυκλοφορούν φωτοτυπημένα αλλά όχι μόνον, εφ’ όσον τα ίδια τα έντυπα αναιρούν σε αρκετές περιπτώσεις αυτό το χαρακτηριστικό που όμως έχει ταυτιστεί με τον όρο ΦΑΝΖΙΝ.

Δημιουργία: Προσωπική -σε πολλές περιπτώσεις- ή παρεΐστικη δημιουργία, σύνταξη, παραγωγή και, βεβαίως, διακίνηση.

Θέματα ειδικού ή περιορισμένου ενδιαφέροντος τουλάχιστον για τα μη πολιτικά ή πολιτικοποιημένα.

Γραφή: Ιδιωματική χρήση της γλώσσας, αργκό αποδεκτή μόνο σχεδόν από τους ενδιαφερομένους.

Τυπογραφική εμφάνιση: Γραφομηχανή, φωτοσύνθεση, πολύγραφος, κομπιούτερ (ηλεκτρονικός υπολογιστής) ή και χειρόγραφη. Ασυνήθιστο μοντάζ και σελιδοποίηση που σε πολλές περιπτώσεις δεν συναντιέται πλέον σε κανονικά περιοδικά ή φυλλάδες. Βασικό ρόλο στην εμφάνιση παίζει η εικονογράφηση: φωτογραφίες, κολλάζ, σκίτσα, εικόνες συχνά ολοσέλιδες, κόμικς που σε κάποιες περιπτώσεις εμπλέκονται ή μπερδεύονται με τα κείμενα που εμφανίζουν όλα μαζί χαρακτηριστικά από την “οπτική ποίηση”. Το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα αισθητικά αποδεκτό (=τι να σημαίνει όμως αυτό;) και αρκετές φορές καθόλου χρηστικό ή και ευκολοδιάβαστο με λίγα λόγια.

Fanzines: Τα έντυπα, αυτά που ονομάζουμε φανζίν εμφανίζονται με αρίθμηση. Κάποια από αυτά με σχετική περιοδικότητα. Δεν έχω εντοπίσει πάντως μακροβιότητα που να περνάει τα 3-4 τεύχη. Όταν συμβεί να ξεπεράσει αυτό το νούμερο τότε έχουμε και μετάλλαξη του περιοδικού σε πιο… στερεή και εμπορική μορφή (Rolling Under, Β23, Merlin’s, Fractal’s κ .ά.).

Η αρίθμηση συνδέεται κάποτε και με χρονολόγηση π.χ. 1.1985, Δεκέμβρης 1985. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως τα στοιχεία αυτά απουσιάζουν.

0 “εκδότης” και οι συνεργάτες άλλοτε εμφανίζονται και άλλοτε όχι. Όπως επίσης αναφέρονται με ψευδώνυμα. Αρκετές φορές αναφέρεται το όνομα μιας ομάδας χωρίς επιμέρους αναφορά ονομάτων (=βλέπε αναρχικά έντυπα).

Αλλαγές: Αλλάζουν σχήμα ακόμα και με ακραίες διαφορές του ενός τεύχους από το επόμενο π. χ. από μικρό σχήμα σε σχήμα εφημερίδας ταμπλόιντ.

Τεχνικά χαρακτηριστικά: Η στοιχειοθεσία μπορεί να είναι γραφομηχανή, φωτοσύνθεση, χειρόγραφη ή από κομπιούτερ. Μπορεί να συνυπάρχουν και δύο είδη μαζί Π. χ. γραφομηχανή και χειρόγραφο.

Οι σελίδες είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους φύλλα (όχι τυπογραφικά) συρραμμένα με συρματάκια με ή χωρίς εξώφυλλο.

Εξώφυλλο: Όταν υπάρχει εξώφυλλο αυτό μπορεί να είναι από χρωματιστό χαρτί, με πρόσθετη επικολλημένη φωτογραφία ή από κάποιο επιζωγραφισμένο στο χέρι σχέδιο, Άλλη μορφή είναι φύλλα σε Α4 ή A3 διπλωμένα και συρραμμένα στη μέση ώστε να δημιουργείται ράχη.

Τέλος υπάρχει και το σχήμα εφημερίδας ταμπλόιντ, αλλά τότε μιλάμε για εκτύπωση όφσετ. Μοναδική (;) περίπτωση ογκώδους φανζίν που τα φύλλα τους έχουν αρμολογηθεί με βίδες!

Επίσης φανζίν που στο πρόσθετο εξώφυλλο έχει κολληθεί διαφανές πλαστικό, ενώ σε άλλο φανζίν έχουν κολλήσει σε όλα τα εξώφυλλα, από ένα κανονικό πλαστικό πιρούνι και κουτάλι! Μέχρι στιγμής δεν έχω εντοπίσει φανζίν που να κάνει χρήση χρωματιστών φωτοαντιγράφων έστω και στο εξώφυλλο παρά μόνο ένα, το πολύ πρόσφατο και ιδιαίτερα αξιόλογο Bing-Bang, επιστημονικής φαντασίας.

Τιμή, τιράζ: Τα φανζίν είναι έντυπα μικρού κόστους, που ανεβαίνει σχετικά όταν έχουν στοιχειοθετηθεί και τυπωθεί κανονικά. Η τιμή τους στις μέρες μας, ξεκινάει από 100 δραχμές και φτάνει τις 1200 σε κάποια έντυπα που συνοδεύονται από κασέτα (μέτριας – κάκιστης ποιότητας) και σ’ αυτή tην περίπτωση βρίσκονται σε πλαστική συσκευασία. Σε κανένα δεν έχω εντοπίσει να αναφέρεται τιράζ εκτύπωσης αντιτύπων. Υποθέτω πως αυτό θα αρχίζει από 50 αντίτυπα και θα φτάνει τα 3000 τεύχη. Εξαιρέσεις θα υπάρχουν και προς τις δύο κατευθύνσεις.

Θεματικές κατηγορίες:

• Μουσικά (rock, punk, new age, garage, ηλεκτρονική κλπ)
• Οικολογικά
• Αυτονομιστικά κινήματα
• Μαθητικό
• Φοιτητικό κίνημα
• Αναρχοαυτόνομα
• Φεμινιστικά
• Gay και Lesbians
• Κόμικς
• Λογοτεχνία φάνταζι
• Επιστημονική φαντασία
• Τέχνης-Art Fanzine
• Δοκιμιακά (Κοινωνιολογία, Τέχνη και άλλα)
• Από πολιτικές σέχτες
• Αυτά που μοιράζονται δωρεάν

Προσθήκες – διάφορα: Στα εξώφυλλα των φανζίν βλέπουμε αρκετές φορές τον τόπο έκδοσης όπως και μέρος των περιεχομένων θεμάτων.

Ενδιαφέρον έχουν τα Ελληνόφωνα που έχουν εκδοθεί στο εξωτερικό (Φρανκφούρτη, Λυών) σε συνεργασία με κάποιους από την Ελλάδα.

Στους εξώφυλλους τίτλους υπάρχουν συχνά και ευρηματικοί υπότιτλοι που λένε πολλά για τη… διάθεση που γεννάει τα Φανζίν. -Αλλάζουν

 

Το παραπάνω κείμενο συμπληρώνει μια καταγραφή των εγχώριων φανζίν μέχρι -περίπου- τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Είναι μια πρόχειρη λίστα, όπως παραδεχόταν και ο Λάζαρος, και μπήκε περισσότερο από πίεση του Λεωνίδα Χρηστάκη.

Δεν νομίζω πως υπάρχει λόγος να αναπαράγουμε την καταγραφή αυτή, πέραν από ένα κομμάτι αυτής που αφορά τα πρωτοποριακά έντυπα που άνοιξαν το δρόμο, και για τα οποία ελάχιστα γνωρίζουμε.

Τα πρωτοποριακά, τα προ-φανζίν*:

• Κολωνάκι (Χρηστ., πρόσωπα/πράγματα, 1962)
• Τέχνη στην Αθήνα (Χρηστ., 1957 & 1964)
• Διάλειμμα (1973)
• Δεν Κουνιέται Φύλλο (αντιεξ., Ξάνθη 1976)
• Η Μαρμίτα (αντιεξ.)
• Η Αναρχική Αντίσταση
• Σοκ (1976)
• Ανυπακοή (Α)
• Ροκ (μουσικό, 1976)
• Ζαβαρακατρανέμια (1976?)
• Speak Out (μουσικό, 1979)
• Αυτί** (μουσικό, 1978)
• Μουσικό Αυτί (1980)

* τα προ-φανζίν ή χαρακτήρισε τα όπως νομίζεις.
**     (σημ. του εκδότη: Το 1978 ο  Δημήτρης Μουστάκης ως συνεργάτης του περιοδικού Ιδεοδρόμιο εκδίδει ένα μικρού σχήματος έντυπο με τίτλο Αυτί, όπου ως εξώφυλλο υπήρχε ένα μεγάλο αυτί!)

Σχετικοί σύνδεσμοι

• Το Φαν-Ζειν Της Ελληνικής Σκηνής, του Βαγγέλη Λιβιεράτου.
• F-zine, το τελευταίο φανζίν του Λάζαρου.