Το Φαν-Ζειν της Ελληνικής Σκηνής

Μαζί με το Fractal Press #104 (Άνοιξη 1994) κυκλοφόρησε ως ένθετο ένας κατάλογος με τα fanzines που είχαν εκδοθεί έως τότε στον ελληνικό χώρο. Η επιμέλεια ανήκει στον βετεράνο του αντεργκράουντ τύπου (και όχι μόνο) Βαγγέλη Λιβιεράτο,  εκδότη των φανζίν Cult και TV EYE. Αυτή είναι και μία από τις πρώτες καταγραφές της ελληνικής φανζίν-σκηνής. Νομίζω μια προγενέστερη είχε γίνει από το Rollin Under τη δεκαετία του ’80, ενώ και Το Παπάρι φιλοξένησε αρκετές αυτοπαρουσιάσεις φανζίνς, κάποιες εκ των οποίων έχουμε χρησιμοποιήσει κι εμείς αυτούσιες.

Στον πρόλογο του εν λόγου καταλόγου, τον οποίο και αναδημοσιεύουμε παρακάτω, παρουσιάζεται ένα μικρό ιστορικό της εγχώριας σκηνής καθώς μια ματιά στο τι συνέβαινε στις αρχές του ’90. Αν μη τι άλλο, αρκετά ενδιαφέρον! Σε ένα ανοιχτό κάλεσμα για τον εμπλουτισμό της λίστας, με το οποίο κλείνει το προλογικό αυτό σημείωμα, ανταποκρίθηκε, στο ίδιο κιόλας τεύχος o Βασίλης Παυλίδης. Περιττό να αναφέρω πως και για μας εδώ στο fanzines.gr, η λίστα αυτή αποτελεί σημείο αναφοράς από την οποία αντλήσαμε και αντλούμε πολλές πληροφορίες. Σ’ ευχαριστούμε και δημόσια Βαγγέλη!

Φανζίν στ’ αγγλικά, σημαίνει περιοδικά φτιαγμένα με κέφι, ή αλλιώς, περιοδικά φτιαγμένα για πλάκα. Ερασιτεχνικά έντυπα που αποτελούν, είτε το βήμα για κάποιες πολιτικές ομάδες, είτε το μεγάφωνο για τις μουσικές (ή άλλες) προτιμήσεις των εκάστοτε εκδοτών τους. Στην ουσία, έχουμε μπροστά μας ένα φαινόμενο μαζικής χρησιμοποίησης ενός μέσου επικοινωνίας, του έντυπου λόγου. Με τη διαφορά ότι τα φανζίν προέρχονται από ένα ν ιδιαίτερο νεολαιίστικο χώρο και αποσκοπούν συχνά, σε μια καθαρά προσωπική αποτύπωση ιδεών και συναισθημάτων. Έτσι είναι δύσκολο να συναντήσει κανείς πάνω τους, σημάδια συμβιβασμού για λόγους πωλήσεων.

ΣΕ ΤΙ ΑΠΟΣΚΟΠΟΥΝ

Αυτό που ενδιαφέρει τους εκδότες τους, δεν είναι να πείσουν τον κόσμο για το “δόγμα” τους, αλλά ν’ αποκτήσουν ένα μικρό κοινό (που ως επί το πλείστον προέρχεται απ’ τις ηλικίες 15-25) και να ‘ρθουν σ’ επαφή με ομοϊδεάτες και ομοϊδεάτισσες. Μοιάζουν δηλαδή περισσότερο με κάποιο ραδιοπειρατή, παρά μ’ έναν ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό σταθμό.

ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ

Αυτό σημαίνει απλά, πως για να εκδοθεί ένα φανζίν, δεν χρειάζονται χρήματα (πολλά) και διαφημιστικό προφίλ (δηλ. υψηλές πωλήσεις), αλλά μπόλικο κέφι, όρεξη για δημιουργία και φυσικά όλα από τα προσόντα ενός εκδότη, ενός γραφίστα, ενός συντάκτη, φωτογράφου, διανομέα, δακτυλογράφου, κι ότι τέλος πάντων απαιτεί η δημιουργία και η παραγωγή ενός περιοδικού εντύπου.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Όπως σ’ όλους τους τομείς… ΣΚΛΗΡΗ! Την δεκαετία του 1960, όταν στην Αμερική γινόταν χαμός από νεολαιίστικα έντυπα τέχνης και αμφισβήτησης, στην Ελλάδα είχαμε κάτι έντυπα σαν τους “Μοντέρνους Καιρούς” και 2-3 ακόμη, που κάλυπταν δισκογραφικά και “χουντικά” συμφέροντα.

Την δεκαετία του 1970, όταν στην Ευρώπη τα έντυπα των φαν τραγουδούσαν πανκ μουσική, στην Ελλάδα είχαμε τον κύριο Πετρίδη με τις “ποπ και ροκ” προτιμήσεις του. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να παραθέσουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Β. Ρασσιά Underground Press, στο οποίο περιεκτικά παρουσιάζεται η προϊστορία του υπόγειου τύπου στην Ελλάδα: “Σημαντικές σαν εκδόσεις πάντως, κινημένες μέσα από τη δικτατορία και αρκετά κοντά στο υπόγειο πνεύμα υπήρξανε τα Panderma, Κούρος, Μαύρο Γαρύφαλλο (κόμικς). Στα τέλη της δεκαετία του ’70 εμφανίστηκαν τα Αυγό, Ιδεοδρόμιο, Tarkidi (κόμικς), Speak Out, Τρύπα”.

Έτσι έπρεπε να ‘ρθει η δεκαετία του ‘80 για να αρχίσει ν’ αντιδρά μουδιασμένα η ελληνική νεολαία στο κάλεσμα των υπόγειων εκδόσεων και εντύπων.

OPEN CITY

Εν αρχή ην η Ανοιχτή Πόλη. Ξεκίνησε από μια ομάδα εικοσάρηδων, που μετά τη συμμετοχή τους στο κύμα των καταλήψεων του ’79-80, αποφασίζουν να εκδώσουν ένα περιοδικό που να εκφράζει τις απόψεις τους. Μετά από μερικές προσπάθειες, τα παρατάνε για ένα χρόνο, για να ξαναρχίσουν με περισσότερο κέφι και όρεξη. Οργανώνουν παράλληλα με το περιοδικό κι ένα αρχείο εντύπων, που πρέπει να είναι φοβερά ενημερωμένο μετά από τόσα χρόνια ύπαρξης. Έκτοτε τα παιδιά της Ανοιχτής Πόλης, έχουν βοηθήσει τα μέγιστα τον υπόγειο τύπο της χώρας μας, με μια σειρά παράλληλων εκδόσεων, παρουσιάσεις φανζίν σε χώρους συναυλιών, κι έχουν αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα σ’ ένα φεστιβάλ στο εξωτερικό (Σημ. fanzinesnet: βλ. Europe Against The Current – Η Ευρώπη Ενάντια στο Ρεύμα, Αμστερνταμ, Σεπτέμβριος 1989), μιας και η Ανοιχτή Πόλη, είναι το μόνο ελληνικό φανζίν μέλος της “Παγκόσμιας Κοινότητας Υπόγειου Τύπου” (Σημ. fanzinesnet: βλ. Underground Press Syndicate, γνωστότερο ως UPS).

ΠΡΩΤΟ ΚΥΜΑ

Παράλληλα με την Ανοιχτή Πόλη, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘80, αρχίζουν, κυρίως σε Αθήνα-Θεσσαλονίκη, να βγαίνουν στο προσκήνιο τα πρώτα φανζίν, που στην καλύτερη περίπτωση ήταν 5-6 φωτοτυπίες πιασμένες με συρραπτικό. Μ’ ένα τιράζ 30-50 αντιτύπων, μοιράζονταν από χέρι σε χέρι και κάλυπταν θεματολογικά πολιτική και μουσική. Αυτή την περίοδο (1980-84) το χαρακτηριστικό των φανζίν ήταν το πολιτικό στίγμα, συνήθως ανατρεπτικό, που έβγαζαν προς τα έξω. Έτσι η μουσική και γενικότερα τα θέματα τέχνης, μένανε σε δεύτερο πλάνο, όταν υπήρχαν στα περιεχόμενα των λιγοστών εντύπων της εποχής.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΥΜΑ

Ακριβώς το αντίθετο κάνουν τα περιοδικά τις επόμενες χρονιές (1985 και μετά). Η μουσική, με κύριο αντιπρόσωπο την punk και τη new wave και η τέχνη, συνήθως ποίηση, λογοτεχνία, κατέλαβαν τις περισσότερες σελίδες των φανζίν, χωρίς να λείπουν όμως τα κείμενα με πολιτικό προβληματισμό. Η διανομή γίνεται καλύτερη, οι διασυνδέσεις μεταξύ των εκδοτών περισσότερες και οι εκδόσεις από την επαρχία αρχίζουν να μπαίνουν στον χορό, διεκδικώντας μερίδιο έκφρασης και δημιουργίας. Παρ’ όλα αυτά, τα εμφανισιακά στάνταρ των φανζίν της εποχής μένουν αρκετά χαμηλά και μόνο 2-3 ξεπερνούν το στάδιο της φωτοτυπίας, μπαίνοντας δειλά-δειλά στα τυπογραφεία και τα γραφεία εκτύπωσης.

ΕΚΡΗΞΗ

Η μεγάλη αύξηση όμως, στην έκδοση φανζίν, παρουσιάζεται τις χρονιές 1988-1991 και μάλιστα συνδυάζεται με καλύτερα εμφανισιακά στάνταρ. Όλο και περισσότερα φανζίν εκδίδονται σε όλο και μεγαλύτερα τιράζ, με έγχρωμα εξώφυλλα, καλοτυπωμένα και μοιρασμένα σωστά σε κεντρικά δισκάδικα και σε διανομείς, σχεδόν σε κάθε μεγάλη πόλη. Η παρουσία τους μάλιστα, γίνεται αντιληπτή κι απ’ τον επίσημο (μουσικό ή μη) τύπο (αφιέρωμα στον “Ήχο” για το Rollin’ Under, συχνά άρθρα στην “Ελευθεροτυπία”) που προσπαθεί να καταγράψει το φαινόμενο.

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ

Η προσπάθεια καταγραφής που επιχειρείται εδώ πέρα, έγινε περισσότερο γιατί ήταν ευχάριστο σαν ενασχόληση, παρά για να εξυπηρετήσει κάποιον ιδιαίτερο λόγο ύπαρξης. Έτσι δεν ξέρω αν το αποτέλεσμα μπορεί να αποβεί χρήσιμο για κάποιους. Βέβαια μπορεί να βγαίνουν κάποια συμπεράσματα (στατιστικά ή άλλα) αλλά αυτό που νομίζω είναι πως εδώ καταγράφεται ένα μεγάλο ποσοστό όσων προσπάθησαν (και προσπαθούν ακόμα) να δημιουργήσουν, να φωνάξουν, να τραγουδήσουν, να χλευάσουν τους φόβους τους με μόνα όπλα το γραπτό λόγο και μια γραφομηχανή. Το σκεπτικό λοιπόν ήταν μια καταγραφή-ενθύμιο, οι πηγές ήταν το αρχείο το δικό μου και κάποιων φίλων (thanx to Γιάννη Μητράκα).

ΤΕΛΙΚΑ

Έτσι μετά απ’ όλα αυτά, έχετε στα χέρια σας έναν κατάλογο με καμιά 150αριά τίτλους ελληνικών φανζίν, πολλά απ’ τα οποία έβγαλαν ένα και μοναδικό τεύχος. Οι πληροφορίες που δίνονται στον κατάλογο είναι, εκτός του τίτλου, η χρονολογία έκδοσης του πρώτου τεύχους κάθε φανζίν (μέσα στην παρένθεση) όπου αυτό ήταν δυνατό να βρεθεί, κάποια στοιχεία για την ύλη κάθε φανζίν και τέλος η διεύθυνση ή η προέλευσή του. Προς θεού, δεν έχω την εντύπωση ότι παρουσιάζω κάτι ολοκληρωμένο. Γι’ αυτό παρακαλώ οποιονδήποτε μπορεί να πλουτίσει, ή να διορθώσει το παρόν, ας το κάνει.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ