Fanzines, τα αντιπεριοδικά

Εσείς δεν τα ξέρετε, αλλά αυτά υπάρχουν γύρω σας, αυξάνονται, πληθύνονται και σας πολιορκούν υπογείως… Ξεκίνησαν από την Αμερική. Ύστερα απλώθηκαν στην Ευρώπη. Έφτασαν και στην Ελλάδα, όπου εκδίδονται εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Είναι τα “αντιπεριοδικά” που αρνούνται τους όρους της αγοράς των mass media και αναζητούν την αυτόνομη έκφραση. «Η αληθινή τέχνη είναι αντικοινωνική», λένε.

Fanzines, τα αντιπεριοδικά

της Ντίνας Μπατζιά

Μακριά, πολύ μακριά από τον πυρετό του ανταγωνισμού και την αρρώστια της πρωτιάς, στον κόσμο των mass media βρίσκεται ένας άλλου είδους τύπος: Τα ελληνικά fanzines. Ο εναλλακτικός underground τύπος δίνει το γεμάτο αυθάδεια παρών του στη πολιτιστική βιομηχανία. Οι λάτρεις του είδους απέρριψαν τις κλασικές εκδόσεις, αντιτάχθηκαν στις τετραχρωμίες και στα πρακτορεία διανομής. Στις σκληρές, ασπρόμαυρες, κακοτυπωμένες σελίδες τους κρύβεται ένας κόσμος ζωντανάς, που σε προκαλεί να τον γνωρίσεις.

Fanzines. Σύνθετη λέξη. Fan, δηλαδή φανατικός, οπαδός και -zίnes, κατά το magazίnes (περιοδικά). Υπάρχει κι άλλη άποψη, όμως: Funzines. Fun σημαίνει διασκέδαση. Ακόμη και σήμερα οι απόψεις διίστανται και τροφοδοτούν τη διαμάχη ανάμεσα στους φίλους των εντύπων αυτών.

Τα πρώτα fanzines άρχισαν να εκδίδονται στην Αμερική από οπαδούς εναλλακτικών κινήσεων, πολιτικών και μη, φίλους της ανεξάρτητης μουσικής σκηνής, των κόμικς, της αντεργκράουντ τέχνης. Αρχή τους: «Η αληθινή τέχνη είναι αντικοινωνική. Η κοινωνία αντιστέκεται στην αλλαγή. Η τέχνη αναζητά το άπειρο και δεν σταματά ποτέ. Αποτέλεσμα ήταν η έκδοση δεκάδων φυλλαδίων, φωτοτυπημένων χειρόγραφων ή δακτυλόγραφων.

Η Ευρώπη, μαζί και η Ελλάδα, ακολούθησαν τα βήματα της Αμερικής, με μεγαλύτερη τελικά επιτυχία. Στην Ελλάδα εκδίδονται fanzines τουλάχιστον εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Μουσικά ή πολιτικά έχουν τους δικούς τους οπαδούς, τη δική τους άποψη στα κοινωνικά, πολιτικά ή μουσικά θέματα, τη δική τους θέση στα βιβλιοπωλεία ή στα κεντρικά περίπτερα. Οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις δεν υποκύπτουν μπροστά στις οικονομικές δυσκολίες. Απόδειξη; Τα fanzines πληθαίνουν μέρα με τη μέρα. Η επαρχία, και κυρίως οι βιομηχανικές πόλεις, τώρα όπως και στο παρελθόν με άλλα κινήματα, δίνουν το πρόσταγμα.

Ένα «καθωσπρέπει» fanzine απευθύνεται σε συγκεκριμένους οπαδούς που φυσικά τους εκφράζει. Φίλοι των γκρουπ της ανεξάρτητης μουσικής σκηνής, της αντεργκράουντ αμερικανικής λογοτεχνίας, περιθωριοποιημένες πολιτικές ή κοινωνικές ομάδες αποτελούν τους φαν του είδους. Ένα «καθωσπρέπει» fanzine γράφεται από την ομάδα σύνταξης, φωτοτυπείται σε περιορισμένο αριθμό και συρράπτεται και βγαίνει σε όσα αντίτυπα αντέχει η τσέπη των εκδοτών. Τελευταία άρχισαν να χρησιμοποιούν για το τύπωμά τους τις μηχανές όφσετ και το δέσιμο με ράχη. Κάτι τέτοιο θεωρείται από τους φανατικούς προδοσία…

Τα fanzίnes λένε όχι στην οικονομική πίεση του κόστους της επικοινωνίας. Δεν Θέλουν διαφημίσεις, δεν έχουν κερδοσκοπικές βλέψεις. Τα έξοδα είναι ελάχιστα. Παρ’ όλα αυτά, το αποτέλεσμα είναι αυθεντικό, ζωντανό. Είναι το μέσο έκφρασης των ατόμων και των ομάδων που αντιστέκονται σε ό,τι τους προσφέρεται έτοιμο. Τέλος, ένα «καθωσπρέπει» fanzine είναι αυθόρμητο, βίαιο, κοινωνικά ευαισθητοποιημένο. Πολλές φορές η γλώσσα του είναι τσουχτερή, προκλητική. Το χιούμορ άμεσο, αλλά και μακάβριο. Μοιάζει με κακομαθημένο παιδί. Ομως δεν είναι. Πέρασε πια στην εφηβεία…

Fanzines ή αντιπεριοδικά;

«Είναι μιζέρια να παραμένεις σε ένα κλειστό κύκλωμα οπαδών όταν μπορείς να ανοιχτείς για να μάθουν περισσότεροι τις απόψεις σου». Με βάση τη φιλοσοφία αυτή, άρχισαν κάποιες εκδοτικές προσπάθειες για μετατροπή των fanzines σε περιοδικά – ή, καλύτερα, σε αντιπεριοδικά.

• Για παράδειγμα, το «Merlin’s Music Box». Το μουσικό κουτί του μάγου Μέρλιν ξεκίνησε σαν fanzίne το 1989, με θέματα περισσότερο μουσικά. Μετά από μια ανοδική πορεία έφτασε στο έκτο τεύχος να έχει όλα τα στοιχεία ενός περιοδικού: Έγχρωμο εξώφυλλο, κασέ προσεγμένο, καλό χαρτί, μόνιμους συνεργάτες, ανταποκριτές στο εξωτερικό. Αυτοχαρακτηρίζεται «έντυπο προώθησης της ανεξάρτητης μουσικής σκηνής (και όχι μόνο)». Αξιοπρόσεκτα τα Θέματα για τους Blackhouses, Deus X Machina, Danzig, ποιητική, τρομοκρατία, κόμικς -φόρος τιμής στον Παύλο Σιδηρόπουλο. Στο τεύχος αυτό υπάρχουν διαφημίσεις κι είναι το πρώτο που διανέμεται με πρακτορείο. Μαθαίνουμε ότι το «Merlin’s» Θα γίνει σταθερά δίμηνο περιοδικό, αλλά θα παραμείνει ένα αντεργκράουντ έντυπο κρατώντας τη πολιτική θέση που ήδη έχει.
• Το «Rollin’ Under» από τη Θεσσαλονίκη βρίσκεται ήδη στο 23ο τεύχος του. Η κανονική αναπαραγωγή κειμένων και φωτογραφιών, καθώς και η βιβλιοδεσία δείχνουν ότι τείνει κι αυτό να γίνει περιοδικό. Πολλά τα Θέματα που ξεχωρίζουν στο τεύχος, όπως η συνέντευξη του Νίκου Νικολαίδη, οι Vietnam Veterans και οι My Bloody Valentine. Το «Rollin’ Under» δεν έχει το σκληρό και προκλητικό ύφος των άλλων fanzines.
• • Το παλαιότερο όλων, η «Ανοιχτή Πόλη» έκλεισε ήδη δέκα χρόνια ζωής. Αντεργκράόυντ έντυπο με ήθος. «Περιοδικό για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ», αυτοαποκαλείται. Εκδίδεται σε πολύ περιορισμένο αριθμό αντιτύπων από την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία οικολογικών και φιλοσοφικών μελετών «Πανδέρκης ήλιος». Η «Ανοιχτή Πόλη» είναι το μοναδικό ελληνόφωνο περιοδικό που υπήρξε μέλος του Συνδικάτου Αντεργκράουντ Τύπου (UPS). Το edίtorίal του τεύχους 24 αναφέρεται στα δεκάχρονα της έκδοσης: «..η “Ανοιχτή Πόλη” πρέπει να διακορεύει τους παρθενικούς υμένες της καθημερινότητας… Να γεννάει τα καινούριο. Το Άλλο, παράλληλο του θανάτου, τη ζωή. Το αντεργκράουντ είναι ζωή. Είναι έκφραση, δημιουργία και Ταξίδι πολύχρωμο μέσα από χιλιάδες μαύρες τρύπες αυτού του σύμπαντος».
• Στο τρίτο τεύχος του βρίσκεται το fanzine «Στις Σκιές του Β-23», ασπρόμαυρο, με το γνωστό πια δίστηλο κασέ του. Πρόκειται για μουσικό έντυπο, με εξαίρεση κάποιες σελίδες που αφιερώνει σε ποιήματα και παρουσίαση βιβλίων και εντύπων. «.. Τα ελληνικά γκρουπ που παρουσιάζονται – διαβάζω – λιγότερα γνωστά, μα εξίσου σημαντικά, ζωντανές υπάρξεις της εγχώριας μουσικής σκηνής με τα τόσα παράδοξα και ωραία».

Απ την Πτολεμαΐδα στα Χανιά

• • Από τη γκρίζα Πτολεμαΐδα, μας έρχεται εδώ και έξι χρόνια το έντυπο «Βρωμιά». Εχω στα χέρια μου την απόπειρα (κι όχι τεύχος) 12 της «ανεξάρτητης εναλλακτικής έκφρασης» Βρωμιά και παρατηρώ ότι οι δημιουργοί της χειρίζονται καλά την ελληνική γλώσσα και τα Θέματα από τη γιουγκοσλαβική επικαιρότητα. Κατά τα άλλα, όπως διαβάζουμε στο εκδοτικό σημείωμα, το έντυπο εκδίδεται «όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές»…
• Κι εκεί που κανείς δεν περίμενε να ξαναβγεί, το «Ηλεκτρικό Μαχαίρι» από τα Χανιά, έκανε και πάλι την εμφάνισή του με την τέταρτη κατά σειρά έκδοσή του. Γνήσιο fanzίne, φωτοτυπίες δεμένες με απλό συρραπτικό. Το editorial δηλώνει για την επανέκδοσή του: «Αυτό το αισχρό περιοδικό, νόθο παιδί εκατομμυρίων πειρατικών βίντεο, κουρελιάζει άλλη μια φορά τα νεύρα όσων πλανεύτηκαν στους πικρούς και σκοτεινούς δρόμους των νεκρών. Αυτό το περιοδικό πεθαίνει με το μάτια του να λένε: Υπάρχω ακόμα!.. Το “Ηλεκτρικό Μαχαίρι” είναι τόσο χαριτωμένο και κοφτερό, που θέλουμε να ξαναρχίσουμε δουλειά μόλις βρούμε την κατάλληλη ευκαιρία».
• Από τα Χανιά και η «Ψησταριά Για Περιπτεράδες». Μη διστάσετε. Εισχωρήστε στις φωτοτυπημένες σε έγχρωμο χαρτί σελίδες του. Κολάζ «δυνατής» σάτιρας για όλους και για όλα. Για όσους «δοκιμάσουν» για πρώτη φορά, στο εξώφυλλο αναγράφεται και το τηλέφωνο του Κέντρου Δηλητηριάσεων!..
• Το «Παπάρι», σκληροπυρηνικό περιοδικό ενάντια στη μιζέρια. Fanzine με συγκεκριμένη και έντονη πολιτική θέση, ακόμη και σε κείμενα περί μουσικής. Από το ένατο τεύχος ξεχωρίζουν η κριτική στο χρυσό δίσκο του Σπύρου Ζαγοραίου και η «στήλη του ηγέτη». Αρχή του: «φίλος σος είναι η αλλαγή, η αντίφαση είναι σύμμαχός σας».
• Στο τεύχος 7 βρίσκονται «Οι Πειρατές της Ημισελήνου». Καθαρά πολιτικό έντυπο, άψογος ελληνικός λόγος. Το τελευταίο αυτό τεύχος είναι αφιερωμένο στα παιδιά ενός κστώτερου θεού και περιέχει κείμενα για τις μαθητικές κινητοποιήσεις και, φυσικά, για τον πόλεμο στον Κόλπο.
• Το «Post» είναι ένα καινούριο πολιτικό έντυπο. Βρίσκεται μόλις στην δεύτερη έκδοση. Στο εισαγωγικό σημείωμα διαβάζουμε ότι η τύχη της πρώτης έκδοσης ήταν μια καραμπινάτη αποτυχία. Φαίνεται όμως, ότι το «Post» επιμένει γιατί «υπάρχουν κάποια ζητήματα που παραμένουν στη σκιά και στη σκόνη». Προσεγμένη σελιδοποίηση, επιτυχημένη επαναστατική ορολογία.
• Από τη Θεσσαλονίκη μας έρχεται το «TV Eye», διμηνιαίο δελτίο μουσικής (και όχι μόνο) πληροφόρησης, που έχει φτάσει αισίως στο δέκατο τεύχος του. Πολύ καλή ενημέρωση στα μουσικά Θέματα από τη μίνι αυτή εφημερίδα.
• «In Those Days», τεύχος 2. Κανονικότατο fanzίne, με 52 φωτοτυπημένες σελίδες. Περισσότερο μουσικό, χωρίς να λείπουν και τα κινηματογραφικά θέματα. Οι δημιουργοί του αυτοπεριγράφονται «κολλημένοι με Smiths, pop και πιτσιρικάδες, όλα τα φαντάσματα της δεκαετίας που έφυγε..».
• Στην αρχή το πέρασα για μπλοκάκι. Ήταν όμως το fanzίne-μινιατούρα (διαστάσεων μόλις 10Χ7 cm) «A Viridian Bizzarzine» και συγκεκριμένα το γοργό τεύχος Ε. Περιεχόμενο ποιητικό, σε μίνι εμφάνιση. Οπως γράφει και ο Σ. Γλαύκωψ, «το τεύχος του “A Viridian Bizzarzine” θέλει πέντε χαζοχαζά βλακόμορφα πταπφ για να μπορέσει να δώσει λόγο, κυρίως λόγο ύπαρξης, σε μικρά σκουληκάκια με ροζ αυτιά”.

Υπάρχουν κι άλλα…

Ο κατάλογος των ελληνικών fanzines δεν σταματάει εδώ. Υπάρχουν πολλά ακόμη. Άλλα σταμάτησαν να εκδίδονται, άλλα βγαίνουν όταν υπάρχουν οι προϋποθέσεις και όλο και κάποιο καινούριο κάνει την εμφάνισή του: «Ακροβασία στο Χαλάνδρι» , «Έμβρυο», «Πλανήτης Γη», «Folk Metal», «Mary Jane», «Subway», «The Saturnalia», «Decapitated», «Ο Αναρχικός», «Κοντροσόλ στο Χάος»,  «CARBONIZED», «CORPSE ‘ΖΙΝΕ» (σημ. προφανώς πρόκειται για το Carbonized Corpse), «UNDERFUCK» (σημ. Buttfuck μήπως), «STRESS», «MERCILESS», «MANIAC» (σημ. Merciless Maniac) δεν βρέθηκαν και δεν καταγράφονται εδώ. Υπάρχουν όμως και κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Αν, μετά από όλα αυτά, νιώθετε έτοιμοι, αγοράστε το πρώτο σας fanzίne. Ισως και να δεθείτε μαζί του. Αν θυμώσετε, πετάξτε το στα σκουπίδια ή κάψτε το. Μην το περιφρονήσετε. Ποιος ξέρει; Μπορεί να προκληθεί κάποια έκρηξη στο σπίτι ή στο μυαλό σας…

Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο τέταρτο τεύχος του E της Ελευθεροτυπίας το 1991.