“Υπόγεια” έντυπα για έφιππη ανάγνωση

Αν τα ζητήσετε στα περίπτερα, δεν θα τα βρείτε. Ούτε εκείνα ψάχνουν να σας βρουν. Κι όμως κυκλοφορούν και διαβάζονται. Όποιος τα ψάξει, θα τα ανακαλύψει σε ορισμένα ειδικά βιβλιοπωλεία του κέντρου της Αθή­νας. Τα διακινούν και οι ίδιοι οι εκδότες τους (στην πλειοψηφία άτομα ηλικίας κάτω των 30 χρόνων), έξω από τις πανεπιστημιακές σχολές. Εκδότες κι αναγνώστες εκπροσωπούν αυ­τό που λέμε «περιθώριο».

Επιχειρήσαμε να διεισδύσουμε στην ακατανόητη από πρώτη όψη για πολλούς, εικόνα αυτών των περιοδικών, να «αποκρυπτογραφήσουμε τη σημασία τους και – γιατί όχι;- να ανακαλύψουμε τις προ­θέσεις των εκδοτών τους.

Ενδεικτικά επιλέξαμε ορι­σμένα από το ευρύ φάσμα των εκδόσεων αυτών. Πολλά δεν ξεπερνούν τα δύο ή τρία -τεύχη στο ενεργητικό τους. Πριν από 5-6 χρόνια, κυκλοφορούσαν πε­ρισσότερα «αντεργκράουντ» ελληνικά περιοδικά. Λίγα «αντέξανε» και συνεχίζουν.

Αναφερόμαστε πρώτα στα «φανζίν», περιοδικά που κυκλοφορούν με μορφή φωτοτυπι­κού κολλάζ. Η τεχνική κατα­σκευή τους είναι φωτοτυπημένες σελίδες, δουλεμένες στο χέρι.

Πρώτοι διδάξαντες – και α­προσπέλαστοι για τα ελληνικά δεδομένα · οι περιθωριακοί της Αμερικής.

 Στην καθημερινή παρέλαση…

Το στίγμα και τη διάθεσή τους απέναντι στην κοινωνία, ίσως να τα δίνουν οι γραμμές που ακολουθούν:

«.. Παίρνοντας μέρος στην καθημερινή παρέλαση. Απέναντι από την πραγματικότητα. Γνήσια παιδιά μιας βιομηχανοποιημένης δεκαετίας. Μιας άρρωστης εποχής που δεν θ’ αντέξει για πολύ ακόμα. Αδιάφορη, κενή ζωή. Απραγματοποίητα όνειρα. Διαθέσεις (αυτο)καταστροφικές. Το σκοτεινό παρόν. Το ανύπαρκτο μέλλον. Ο συμβιβασμός με το θάνατο. Τα δεσμά της παθητικότητάς μας  σφιχτά, άλυτα. Είναι ακριβώς αυτή η στάση που δημιουργεί τη μηδαμινότητα της ύπαρξης μας…» διαβάζουμε μέ­σα στις τεχνικά ελλιπείς (λόγω οικονομικής ανεπάρκειας του εκδότη του) σελίδες του μηνιαίου ανεξάρτητου εντύπου «ΣΚΙΕΣ».

Τεύχη που «μιλούν» κάπως έτσι: «Ευχαριστώ τα παιδιά που με βοήθησαν. Στο μόνο που δεν αποβλέπει το περιοδι­κό είναι το κέρδος. Οποιοσδή­ποτε μπορεί να ρωτήσει την τι­μή που έχουν φτάσει οι φωτοτυπίες…». Τιμάται 35 δρχ.

Ένα άλλο «φανζίν», το «ΚΤΗΝΟΣ», κυκλοφορεί 4 φορές το χρόνο, «Τιράζ» 200 τεύχη. «Στέλνει φιλάκια και τζάμπα τεύχη στους συνεργάτες του, τους οποίους βλέπει με χαρά να πληθαίνουν. Ίσως σε λίγο φτάσει να έχει τόσους αναγνώστες όσους και συνεργάτες. Πως σας φαίνεται η ιδέα;» Καυστικό χιούμορ σ’ όλη τη θεματογραφία του που δεν δίνει υπερβολική σημασία στην επικαιρότητα» και «στέλνει σ’ όλες τις κατευθύνσεις λαχανιασμένα μηνύματα» όπως: Γράψε ξανά / γράψε καλύτερα / μίλα για πράγματα / για πράγματα που τρέμουν / μην ψιθυρίζεις άλλο πια / μάζεψέ τα όλα σε μια κραυγή.

«Δεν υπάρχει άλλο μέρος στην Αμερική, όπου η τοπική μουσική ευδοκιμεί σε τόσο με­γάλο βαθμό. απ’ ό,τι στην περιοχή της Νότιας Καλιφόρνιας» διαβάζουμε στο BOUNDLESS TRAVELLERS.

Μαζί με το «Β-23» είναι ανεξάρτητα έντυπα με σχεδόν απο­κλειστικό περιεχόμενο σχετικό με τη μουσική και την ποίηση την επηρεασμένη από την ψυχεδέλεια.

Μουσικά νέα από την ελληνική και ξένη πειραματική ροκ σκηνή, νέα για τον κινηματογράφο και από άλλες ανεξάρτητες έντυπες κυκλοφορίες καλύ­πτει η θεματογραφία του περιο­δικού με τίτλο «Ο ΕΦΙΑΛ­ΤΗΣ». «Δεν θα ήθελα να ζω σ’ αυτόν τον κόσμο εάν δεν είχε για προορισμό του την ενοποίησή του», διαβάζουμε στις σελίδες του. «Σεβόμαστε το ροκ, τη ζωηρότητα των νέων και αντιπαθούμε τις ηλίθιες δια­σκεδάσεις που μας προσφέρει το σύστημα: Ναρκωτικά, ποτά, T.V., δίσκοι… Ζούμε σε μια τε­χνολογική κοινωνία από σιλι­κόνη, ενώ ακόμα η μουσική, η ηλεκτρονική μουσική έχει μεί­νει πίσω στα μπλουζ και σέβε­ται την ιστορία της όπως ο Μότσαρτ την ορχήστρα του». Στέλνει επίσης μηνύματα όπως: «Όταν οι άνθρωποι με­γαλώνουν, τα μάτια βαραίνουν, οι προσπάθειες σταματούν. Οταν όμως τα ζώα μεγαλώνουν και τα μάτια βαραίνουν, οι αν­θρώπινες προσπάθειες συνεχί­ζουν».

Οι ραγδαίες μεταβολές μετά τη δικτατορία στην ελληνική κοινωνία, έδωσαν πρόσφορο έ­δαφος στα «αντεργκράουντ» έντυπα. Ανάγκες κι επιθυμίες έκφρασης, πληροφόρησης κι ε­πικοινωνίας, σπρώχνουν νεαρά άτομα να «βγάλουν το δικό τους περιοδικό». Η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι πε­ρισσότερο βιωματική παρά πα­ραστατική. Χρησιμοποιούν επί­σης πολλά σύμβολα, σε κείμενα και σκίτσα.

Το ύφος τους είναι από ι­διόρρυθμο μέχρι προκλητικό, λόγω ίσως της γενικής αμφι­σβήτησης. Προκαλεί, τοποθετούμενο ανάμεσα στην ολότητα και το διαχωρισμό, ανάμεσα σ’ ό,τι φαίνεται και ό,τι υπάρχει, ανάμεσα στην παθητική αποδο­χή και τη διαρκή αμφισβήτηση της σημερινής κοινωνίας. Ο χαρακτήρας αυτών των περιοδικών είναι περισσότερο υπαρξιακός, παρά πολιτικός. Οι στό­χοι και οι σκοποί τους – όπως τα ίδια τοποθετούνται – έχουν σαν σημεία αναφοράς την απομυθοποίηση της σύγχρονης ζωής, μέσα από ιδιόρρυθμες κριτικές και ριζοσπαστικές θέ­σεις, καταστάσεις και αντιλήψεις.

Έφιππη ανάγνωση

Στον ίδιο «χώρο» κινείται μια άλλη κατηγορία ανεξάρτητων εντύπων που κυκλοφορούν σε αρτιότερη τεχνικά μορφή. Τυπώνονται είτε σε μονοχρώμια είτε σε διχρωμία. Πιο συστηματοποιημένη και λιγότερο αποσπασματική από τα τελείως «υπόγεια» φανζίν και η θεματογραφία τους. Οι ανθρώπινες σχέσεις, ο έρωτας, η σύγ­χρονη μουσική και ποίηση, τα ναρκωτικά, οι διάφορες μειονότητες. ο θεσμός της φυλακής, η επανάσταση, η παραδοσιακή και σύγχρονη ψυχιατρική και αντιψυχιατρική, η βία κ.λ.π., εί­ναι θέματα που παρουσιάζουν με μεράκι οι συνεργάτες τους. Ας αφήσουμε όμως και μερικά από αυτά τα περιοδικά να «μιλήσουν».

«Όλοι ματώνουμε, άρα όλοι μπορούμε να κάνουμε ποίηση» διακηρύσσει η «ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ». Πολλά σκίτσα και κόμικ από ξένα περιοδικά κυρίως περιλαμβάνει στις σελίδες του.

«Έμαθα από τους μάγους: Μου ’πανε. κοίταξε αυτά τα δυο άστρα στον ουρανό… δε θα σου πω το όνομά τους… Δε μου επιτρέπεται… Λένε όμως, πως όταν αυτά τα δυο άστρα αλλάζουνε θέση, η δύναμη του τυραννικού Λευκού Ανθρώπου, όπως τουλάχιστον την ξέρουμε, θα αρχίσει να εξαφανίζεται. Θα αρχίσει να φθίνει από εκείνη τη στιγμή… και ήδη είμαστε σε αυτή τη φάση…» Απόσπασμα  από τις προφητείες των Ινδιά­νων Χόπι, που φιλοξενήθηκαν στην «ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ».

Το «HANNIBAL ΑΝΤΕ PORTAS» (Αννίβας προ των πυλών) «τριμηνιαία επιθεώρη­ση έφιππης ανάγνωσης». Δίνει το βάρος των θεμάτων του σε κοινωνικά θέματα απ’ όλο τον κόσμο. Διαβάζουμε κάτω από τον τίτλο «Πέρα από τα σημεία στίξης»: …Σε παλιότερες επο­χές. όπως σ’ αυτή των Φαραώ, η γραφή κατεχόταν από τους εξουσιαστές. Ήταν μια κατεξοχήν προσωπική γλώσσα, ό­που η αλήθεια των γραφομένων εξέφραζε την αλήθεια του προ­σώπου του εκάστοτε Φαραώ. Αν και η ομιλία ήταν κοινή, εν­τούτοις οι άνθρωποι δεν είχαν αντιληφθεί τον πραγματικό ι­στορικό τους ρόλο…».

Και η επαρχία δεν πάει πίσω…

Στο μηνιαίο περιοδικό κοι­νωνικού προβληματισμού και έρευνας, «ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» βρίσκουμε και άρθρα επωνύμων, όπως οι πανεπιστη­μιακοί καθηγητές Ηλίας Δασκαλάκης και Γιώργος Βέλτσος. Σε άρθρο του τελευταίου, που τιτλοφορείται «Για την ψυ­χανάλυση» διαβάζουμε: «…Και η θεραπευτική συνεισφορά της ψυχανάλυσης; Γι’ αυτήν ας α­παντήσουν οι γιατροί, αφού όμως πρώτα ξεκαθαρίσουν με­ταξύ τους τι είναι και τι δεν εί­ναι «ψυχική ασθένεια», τι είναι «ομαλό» και τι «παθολογι­κό»…».

Η επαρχία είναι επίσης τό­πος έκδοσης τέτοιων περιο­δικών.

Το «ΜΕΙΟΝ», μηνιαίο περιοδικό τέχνης κι ευγενών αισθημάτων, όπως αυτοχαρακτηρίζεται, εκδίδεται στην Κέρκυρα. Το δηκτικό μαύρο χιούμορ, είναι το κύριο χαρακτηριστικό στην ύλη του, για οποιοδήποτε θέμα. Ακόμα και τις επιστολές των αναγνωστών του διακατέχει το ίδιο πνεύμα:

«Τι περίεργο πράγμα όμως κι αυτή η «διανόηση», η «πνευματικότητα», όπως την αντίλαμβάνεται ο μέσος «σοβαρός” και «μορφωμένος» Νεοέλλην!» σχολιάζει καυστικά. Ή: «Τι θα γίνει με σας; Θα συνδρομηθείτε καμιά φορά; Άντε γιατί έχουμε κι άλλες δουλειές να φροντίσουμε» ειναι η «ευγενής παράκληση» που απευθύνεται στους αναγνώστες του.

Η «ΕΝΕΔΡΑ”, περιοδική έκδοση «για τη σύλληψη του ενεδρεύοντος πόθου»- εκδίδεται στην Αλεξανδρούπολη. Από τα θέματα του περιοδικού στεκόμαστε σ’ αυτό:

«Γυναίκες των DOCK. Μπορεί σε κείνα τα σκαλοπάτια του AMERICAN BAR να έ­νιωθες αμήχανος την πρώτη φορά και σαν στο σπίτι σου τη δεύτερη. Μπορεί στο πρώτο της άγγιγμα να ένιωσες ντρο­πή, να κοκκίνισες από την α­νάγκη, και σαν μεγάλη ερωμέ­νη να τη λάτρευες τη δεύτερη. Μπορεί να λες πουτάνα αλλά είναι σαν να λες σ’ αγαπώ-ευχαριστώ. Κρύβεσαι στην «τάξη» του τετραγώνου σου, ονειρευόμενος την αταξία των Dock. Εκεί που τα καράβια εί­ναι οι άρχοντες και οι άνθρω­ποι καλύπτουν τις ανάγκες τους χωρίς ανταγωνισμούς. Η μοναξιά τους έμαθε να σέβον­ται τη μοναξιά…».

 Με ήρωες τους καταραμένους

Το φαινόμενο του «υπό­γειου», ή «περιθωριακού» τύ­που, πρωτοεμφανίστηκε στην Αμερική τη δεκαετία του ’60. Με τη μορφή περιοδικών εντύ­πων που εκφέρουν έναν «αι­ρετικό», διαφορετικό λόγο. Γρήγορα η κίνηση αυτή εξαπλώθηκε διεθνώς, προσπαθώντας να δώσει μια δική της άποψη στην κοινωνική πρα­γματικότητα.

Ήταν και είναι μια υπόθεση που προωθεί μερικές περιορι­σμένες στη δυνατότητά τους λύσεις, για όσα άτομα έχουν ήδη αρχίσει να αισθάνονται και να συμπεριφέρονται σαν φυγάδες στην ασφυκτική καθημερι­νότητα των βιομηχανικών κρατών. Η «φυγή» διοχετεύεται κυρίως στον έρωτα, στην έντο­νη ζωή, στα ευφορικά, στην ποίηση των βρόμικων δρόμων, στον ανατολίτικο μυστικισμό, στη ροκ και τζαζ μουσική. Αυ­τό ζωγραφίζεται έντονα σε κεί­μενα «καταραμένων» συγγραφέων που με αγάπη φιλοξενούν τα «αντεργκράουντ» έντυπα, όπως: Ρεμπό, Έσσε, Κέρουακ. Μπάροουζ. Γκίνζμπερνκ. Κόρσο. Λαμάντια. Μπίξελ. Μποντλέρ κ.ά

Η παγκοσμιότητα στο φαινόμενο του «υπόγειου» τύπου α­πεικονίζει ολοκάθαρα την κρίση ταυτότητας που περνά η νεολαία σε όλο τον κόσμο. Όπου η μαζικότητα της κρίσης αυτής ξεπερνιέται από την ατομικότητα ορισμένων τάσεων, όπως π.χ. ο ροκ σταρ, θέμα προσφιλές στα περιοδικά αυτά.

Ένα ποτάμι από όνειρα και γραφτά, τέτοιου είδους έντυπα.

Ίσως να αποτελούν μια «κλειστή υπόθεση» για τους ίδιους μόνο τους εκφραστές και φορείς των απόψεων που προβάλλουν στη θεματογραφία τους. Δεν παύουν όμως στον ελληνικό εκδοτικό χώρο να είναι μια υπαρκτή προσπάθεια. Και μάλιστα προσπάθεια προερχόμενη από και απευθυνόμενη σε ανθρώπους νέους.

ΝΤΙΝΑ ΒΑΓΕΝΑ